Գյուստավ Լը Բոն «Ամբոխների հոգեբանությունը» գրքից հատվածի թարգմանություն՝«Պատկերներ, բառեր և կարգախոսներ»

Ամբոխի երևակայությունն ուսումնասիրելիս մենք հասկացանք, որ հիմնականում պատկերներն են տպավորում նրանց: Այդ պատկերները միշտ չէ, որ հասանելի են, բայց դրանք կարող են առաջանալ բառերի և բանաձևերի խելամիտ օգտագործմամբ: Նրանք, ովքեր զինված են այս արվեստով, ունեն իսկապես խորհրդավոր ուժ, որը ժամանակին մոգության վարպետները վերագրում էին իրենց: Ամբոխի հոգում նրանք ահավոր փոթորիկներ են առաջացնում և ավելին, գիտեն՝ ինչպես հանգստացնել նրանց։ Մենք կկառուցեինք հին Քեոպսի բուրգից շատ ավելի բարձր բուրգ՝ օգտագործելով միայն այն մարդկանց ոսկորները, ովքեր զոհվել են խոսքի և կարգախոսների ուժից:

Բառի ուժը կապված է այն պատկերների հետ, որոնք նրանք առաջացնում են և լիովին անկախ է դրանց իրական իմաստից:Երբեմն այն, ինչ ունի ամենաանորոշ արժեքը, ամենաշատ ազդեցությունն է ունենում: Այդպիսիք են, օրինակ, ժողովրդավարություն, սոցիալիզմ, հավասարություն, ազատություն և այլ տերմինները, որոնց իմաստն այնքան անորոշ է, որ բոլոր հաստ հատորները բավարար չեն դրանք հստակ սահմանելու համար։ Եվ, այնուամենայնիվ, կասկած չկա, որ նրանց կարճ վանկերը իսկապես կախարդական ուժ ունեն, ասես դրանք բոլոր խնդիրների լուծումն են։ Նրանք համատեղում են ամենատարբեր անգիտակցական ձգտումները և դրանց իրականացման հույսը։

Մտքը ու փաստարկները չգիտեն, թե ինչպես վարվել որոշակի բառերի և կարգախոսների հետ: Նրանք ամենայն լրջությամբ արտասանվում են ամբոխի առաջ. և հենց որ դրանք ասվում են, դեմքերը դառնում են հարգալից, իսկ գլուխները խոնարհվում են: Շատերը վերաբերվում  են  բառերին այնպես, ինչպես բնության ուժերի և վերագրում են նրանց գերբնական ուժեր։ Նրանք հոգիներում վեհ և անորոշ պատկերներ են առաջացնում,բայց հենց այս անորոշությունը, նրանց ավելացնում է մի խորհրդավոր ուժ։ Նրանց կարելի է համեմատել խորանի հետևում թաքնված աստվածությունների հետ, որին հավատացյալները մոտենում են միայն երկյուղածությամբ:

Բառերի առաջացրած պատկերները կախված չեն դրանց իմաստից, դրանք փոխվում են դարից դար՝ կախված կարգախոսների ինքնատիպությունից։ Որոշ պատկերներ ժամանակավորապես վերագրվում են առանձին բառերի. բառը պարզապես զանգի կոճակ է, որը ստիպում է դրանք հայտնվեն։

Որոշ բառեր և կարգախոսներ պատկերներ արթնացնելու ուժ չունեն. դրանցից մեկը արթնացնելով՝ մաշվում են և այլևս ոչինչ չեն արթնացնում մտքում: Հետո դրանք դառնում են դատարկ հնչյուններ, որոնց հիմնական նպատակը դրանք օգտագործողին մտածելու պարտավորությունից ազատելն է։ Պատանեկան տարիքում սովորած կարգախոսների և խոսքի փոքր պաշարով մենք ունենք այն ամենը, ինչ մեզ անհրաժեշտ է ապրելու համար՝ առանց մտածելու, թե ինչպես ենք գոյատևելու:

Եթե ​​դիտարկենք որևէ կոնկրետ լեզու, ապա կարող ենք տեսնել, որ բառերը, որոնցից այն բաղկացած է, ժամանակի ընթացքում բավականին դանդաղ են փոխվում: Ընդհակառակը, նրանց առաջացրած պատկերները կամ նրանց վերագրվող իմաստը անդադար փոխվում են։ Այդ իսկ պատճառով, մեկ այլ աշխատանքում ես եկել եմ այն ​​եզրակացության, որ ցանկացած լեզվից ամբողջական թարգմանությունը, հատկապես երբ խոսքը վերաբերում է անհետացած ժողովուրդների լեզուներին, բացարձակապես անհնար բան է։ Ի՞նչ ենք մենք իրականում անում, երբ լատիներեն, հունարեն կամ սանսկրիտ տերմինը փոխարինում ենք ֆրանսերենով: Կամ նույնիսկ երբ փորձում ենք հասկանալ երկու-երեք դար առաջ մեր լեզվով գրված գիրքը։ Մենք պարզապես փոխարինում ենք այն պատկերներն ու գաղափարները, որոնք ժամանակակից կյանքը դրվել է մեր մտքում բոլորովին այլ գաղափարներով և պատկերներով, որոնք հնագույն կյանքը առաջացրել է ցեղերի հոգիներում, որոնք ենթակա են գոյության պայմաններին, որոնք նմանություն չունեն մեզ հետ: Երբ հեղափոխության հայրերը կարծում էին, որ կրկնօրինակում են հույներին և հռոմեացիներին, նրանք միայն հին բառերին տալիս էին այնպիսի նշանակություն, որը նրանք երբեք չեն ունեցել: Ի՞նչ նմանություն կարող է լինել հույների և մեր օրերի համապատասխան բառերով նշանակված հաստատությունների միջև: Ի՞նչ էր այն ժամանակ հանրապետությունը, եթե ոչ ըստ էության արիստոկրատական ​​հաստատություն, որը ձևավորվել էր մանր դեսպոտների ժողովի կողմից, որոնք գերակշռում էին ստրուկների ամբոխի վրա, ովքեր բացարձակապես կախված էին նրանցից: Ստրկության վրա հիմնված այս մեծածավալ արիստոկրատիան ընդհանրապես չէր կարող գոյություն ունենալ առանց նրա։

Իսկ «ազատություն» բառը կարո՞ղ է նշանակել այն, ինչ մենք դրանով հասկանում ենք այսօր, այն ժամանակներում, երբ մտքի ազատության հնարավորության մասին անգամ չէին կասկածում, և երբ չկար ավելի լուրջ և հազվադեպ հանցագործություն, քան աստվածների, օրենքների քննարկումը: «Հայրենիք» բառը — ի՞նչ էր դա նշանակում աթենացու կամ սպարտացու հոգում, եթե ոչ Աթենքի կամ Սպարտայի պաշտամունքը: Իհարկե, ոչ Հունաստանի պաշտամունքը, որը բաղկացած է հակառակորդ քաղաքներից, որոնք մշտապես պատերազմում են: Հենց «հայրենիք» բառն ի՞նչ նշանակություն ուներ հին գալլերի մոտ՝ բաժանված հակառակորդ ցեղերի, տարբեր ռասաների, լեզուների և կրոնների պատկանող մարդկանց մեջ, որոնց Հուլիոս Կեսարը հեշտությամբ հաղթեց, քանի որ նրանց մեջ միշտ դաշնակիցներ ուներ: Միայն Հռոմը Գալլիային տվեց հայրենիք՝ տալով նրան քաղաքական և կրոնական միասնություն։ Նույնիսկ եթե այդքան հեռու չգնանք և տեղափոխվենք ընդամենը երկու դար առաջ, կարելի՞ է ասել, որ նույն «հայրենիք» բառը հասկացվել է այնպես, ինչպես այսօր հասկանում են ֆրանսիացի ազնվականները, ինչպիսին է Կոնդեի դուքսը, ով պայմանավորվել էր օտարերկրացիների հետ իրենց ինքնիշխանի դեմ: Արդյո՞ք նույն բառը կտրուկ տարբերվում էր ժամանակակիցից այն գաղթականների շրջանում, ովքեր կարծում էին, որ իրենք կռվում են Ֆրանսիայի դեմ՝ ենթարկվելով պատվի օրենքին, քանի որ իրենց տեսանկյունից նրանք ենթարկվում էին ֆեոդալական օրենքին, որը կապում էր վասալին սենյորի, և ոչ թե հողի հետ, և որտեղ էր ինքնիշխանը, դա էր վասալի իրական հայրենիքը:

Հետևաբար, կան բազմաթիվ բառեր, որոնց իմաստը դարից դար կտրուկ փոխվել է, և որոնք մենք կարող ենք հասկանալ այնպես, ինչպես ժամանակին հասկացվել են միայն մեծ ջանքերից հետո: Ողջամտորեն ասում են, որ պետք է շատ կարդալ՝ պարզապես պատկերացնելու համար, թե ինչ են նշանակում «արքա» և «արքայական ընտանիք» բառերը մեր նախապապերի համար։ Այդ դեպքում ի՞նչ խոսել ավելի բարդ հասկացությունների մասին:

Հետևաբար, բառերն ունեն միայն շարժական և անցողիկ իմաստներ, որոնք փոխվում են դարից դար՝ մարդկանցից մարդկանց։ Եվ երբ մենք ուզում ենք դրանք օգտագործել ամբոխը կառավարելու համար, մենք պետք է իմանանք, թե ինչ են նրանք նշանակում նրա համար տվյալ պահին, և ոչ թե ինչ են նշանակել նախկինում կամ ինչ կարող են նշանակել տարբեր մտավոր կառուցվածք ունեցող առանձին անհատների համար:

Ավելին, երբ քաղաքական ցնցումների հետևանքով զանգվածներն ավարտին են հասցնում իրենց համոզմունքների փոփոխությունը, խոր հակապատկերություն ձեռք բերելով որոշ բառերով արթնացած պատկերացումների նկատմամբ, իսկական պետական ​​գործչի առաջին պարտականությունը բառերը փոխելն է, իհարկե, առանց դիպչելու իրերին, քանի որ վերջիններս չափազանց սերտորեն կապված են ժառանգական սահմանադրության հետ, որպեսզի կարողանան վերափոխվել։ Խոհեմ Տոկվիլը վաղուց մատնանշել է, որ հյուպատոսների և կայսրության ինստիտուտի խնդիրն էր առաջին հերթին նոր անուններ տալ անցյալի ինստիտուտների մեծ մասին, այսինքն՝ փոխարինել բառեր, որոնք վատ պատկերներ են առաջացնում զանգվածների երևակայության մեջ, այլ կերպ ասած, որոնց նորույթը կխանգարեր նրանց առաջանալուն։

Թարգմանությունը կատարել է Աիդա Ուզունյանը, 8-րդ դասարան